Türkiye ile Rusya arasındaki en büyük ticari emtia, doğal gazdır. Türkiye'nin yalnızca % 0,70'ini yerli üretim ile karşılayabildiği doğal gaz arzının en büyük kaynağı % 54,7 ile Rusya Federasyonu'dur. Rusya Federasyonu aynı zamanda Türkiye'nin en büyük ithalat ortağıdır. Türkiye toplam ithalatının % 10,4'ünü (petrol ve doğal gaz dahil) Rusya'dan gerçekleştirmektedir. Türkiye ise % 4,9 ile Rusya'nın 6. büyük ihracat pazarıdır. Doğal gaz ve petrol ise Rusya'nın GSYH'sının % 16'sını, bütçesinin % 52'sini, ihracat gelirinin ise % 70'ini oluşturmaktadır.
Türkiye Doğal Gazı Nereden İthal Ediyor?
Aşağıdaki tabloda, Türkiye'nin 2014 yılında ithal etmiş olduğu doğal gazın ülkelere göre dağılımı görülmektedir.
Ülke
|
İthalat Miktarı (Milyon m3)
|
Pay (%)
|
Rusya
|
26.975
|
54,7
|
İran
|
8.932
|
18,1
|
Azerbaycan
|
6.074
|
12,3
|
Cezayir
|
4.179
|
8,4
|
Nijerya
|
1.414
|
2,8
|
Diğer (spot LNG)
|
1.689
|
3,4
|
Toplam
|
49.262
|
Tablodan da anlaşılacağı üzere, Rusya Türkiye'nin en büyük doğal gaz tedarikçisidir ve Türkiye'nin kullanmış olduğu doğal gazın yarısından fazlasını Rusya tedarik etmektedir. Doğal gaz ithalatı yapılan ülkelerden Rusya, İran ve Azerbaycan'dan boru hatları vasıtasıyla; Cezayir, Nijerya ve diğer ülkelerden ise LNG olarak ithalat yapılmaktadır.
Türkiye Doğal Gazı Nerede Tüketiyor?
Doğal gazın Türkiye'deki kullanım alanları da ithalat ile benzer şekilde dengesizliklere sahne olmaktadır. Aşağıdaki tablo, 2014 yılında Türkiye'nin tüketmiş olduğu doğal gazın sektörlere göre dağılımını göstermektedir.
Sektör
|
Miktar (Milyon m3)
|
Pay (%)
|
Çevrim
|
23.441
|
48,12
|
Enerji
|
367
|
0,75
|
Ulaşım
|
86
|
0,18
|
Sanayi
|
12.375
|
25,40
|
Hizmet
|
3.018
|
6,20
|
Konut
|
9.304
|
19,10
|
Diğer
|
122
|
0,25
|
2014 yılında Türkiye'nin tüketmiş olduğu doğal gazın % 48,12'si elektrik üretiminde kullanılmıştır. Yani Rusya'nın gönderdiği doğal gazın neredeyse tamamının elektrik üretimine ve hizmet sektörüne ayrıldığı söylenebilir. Tabloda verilmiş olan miktar ve oranlar, kış aylarında konut tüketimi lehine değişmektedir.
Asıl Problem Kış Aylarında
Doğal gaz ithalatı ile ilgili problemler için aylık bazda inceleme yapmak doğru olacaktır. Aşağıdaki tablo, 2015 Ocak ve Şubat, yani Türkiye'nin en fazla doğal gaz tükettiği iki aydaki doğal gaz ithalatının tedarikçi ülkelere göre dağılımını göstermektedir.
2015
Ocak
|
2015
Şubat
|
|||
Milyon m3
|
Pay (%)
|
Milyon m3
|
Pay (%)
|
|
Azerbaycan
|
577,36
|
% 11,55
|
536,11
|
% 11,57
|
Belçika
|
82,61
|
% 1,65
|
||
Cezayir
|
314,59
|
% 6,29
|
318,39
|
% 6,87
|
İran
|
810,26
|
% 16,21
|
688,48
|
% 14,86
|
İspanya
|
84,80
|
% 1,70
|
||
Katar
|
261,56
|
% 5,23
|
386,92
|
% 8,35
|
Nijerya
|
86,30
|
% 1,73
|
245,48
|
% 5,30
|
Norveç
|
90,98
|
% 1,82
|
||
Rusya
|
2.689,33
|
% 53,81
|
2.459,12
|
%
53,06
|
TOPLAM
|
4.998,80
|
4.634,50
|
||
2015 yılında Ocak ve Şubat aylarında tüketilen (Türkiye özelinde ithal edilen de denilebilir) doğal gazın % 53'ü yine Rusya'dan ithal edilmiştir. Rusya ile yaşanması muhtemel herhangi bir kriz döneminde, doğal gaz arzının kesilmesi gündeme gelirse, Türkiye'nin ne ile karşılaşacağının bilinmesi açısından, en kötü senaryo olarak kış aylarındaki tüketimin esas alınması gerekmektedir. Aşağıdaki tablo, 2015 Ocak ayında Türkiye'nin doğal gaz tüketiminin kırılımını göstermektedir.
Sektör
|
Miktar (Milyon m3)
|
Pay (%)
|
Çevrim
|
1.667,12
|
30,04
|
Enerji
|
9,80
|
0,17
|
Ulaşım
|
7,24
|
0,13
|
Sanayi
|
1.123,25
|
20,54
|
Hizmet
|
525,44
|
0,9
|
Konut
|
2.065,66
|
37,78
|
Diğer
|
68,15
|
0,12
|
TOPLAM
|
5.446,66
|
Rusya'dan doğal gaz arzının kesilmesi durumunda ise kış aylarında Türkiye'nin yaklaşık 2,5 milyar metreküp doğal gaz açığı oluşacaktır ve bu açığı karşılayacak bir veya birkaç ülke bulunmamaktadır. Bu sebeple Azerbaycan'dan ve Irak'tan gelecek olan doğal gaz, Türkiye'nin ithalatta kaynak ülke çeşitliliğinin arttırılarak riskin azaltılması açısından oldukça hayati projelerdir.
İçinde bulunduğumuz 2015 yılının Ocak ayında, doğal gazın % 37,78'i konutlarda tüketilirken, % 30,04'ü elektrik üretimi amacıyla çevrim sektöründe, % 20,54'ü ise enerji ihtiyacını karşılamak amacıyla sanayide tüketilmektedir. Bu tablo bizi, doğal gaz gibi ithal bir emtianın Türkiye'de dengesiz ve riskli bir şekilde kullanıldığı sonucuna ulaştırmaktadır. Bu dengesizliğin bir sonucu olarak, Türkiye'nin konutlarda elektrik ile ısınma alternatifi de ortadan kalkmaktadır çünkü ne konutların altyapısı şimdilik buna uygundur ne de doğal gazdan oluşacak açığı, güvenli, temiz ve ucuz bir şekilde kapatacak elektrik kapasitesi vardır (2015 yılında yağışların yeterli olması sebebiyle bir problem yaşanmayabilir ancak termik santrallerde kullanılan kömürün de önemli bir kısmı Rusya'dan ithal edilmektedir).
Türkiye'nin 2014 yılı içinde üretmiş olduğu elektriğin kaynakları aşağıdaki grafikte görülmektedir.
Türkiye 2014 yılında ürettiği elektriğin % 48,1 gibi büyük bir kısmını doğal gaz çevrim santralleri vasıtasıyla üretmiştir. Bu grafik ve tablolardan, Türkiye'nin elektriğinin yarısının Rusya kaynakları ile üretildiği söylenebilir (Rusya'dan ithal edilen kömür bunun dışında bırakılmıştır).
Aşağıdaki grafik, 2015 yılının Ocak ayında doğal gaz ithalat miktarını ve ithalat yapılan ülkelerle birlikte, doğal gaz tüketimini göstermektedir. Grafiğe göre, Rusya'dan ithalatın kesilmesi durumunda konutların tamamına gaz verilemezken, elektrik üretiminin kaynaklarının yaklaşık % 35'inde kesilme olacaktır.
Türkiye doğal gaz konusundaki risklerin farkındadır ve bunun için önlemler almaktadır (riskin bu kadar artmış olmasının sebebi ise, arz açığı sebebiyle geçmiş dönemde aceleyle ve plansız bir şekilde yapılan yatırımlardır). Kısa vadede konuşulabilecek olan önlemlerden birisi ise doğal gaz depolama tesisleridir. Bir kısıt olarak kış ayları ele alındığında, Türkiye'nin 30 gün içinde yaklaşık 5 milyar metreküp doğal gaz tükettiği görülmektedir. Türkiye'nin ise kullanabileceği doğal gaz depolama kapasitesi yaz aylarında yeterli olsa da kış ayları için en fazla 15-20 gündür.
* 2014 yılı sonunda doğal gaz stok miktarı: 1.873.080.000 metreküp
* 2015 Eylül ayı sonu itibarıyla stok miktarı: 2.181.860.000 metreküp
Geçmiş depolama istatistiklerine göre en yüksek stok miktarı 2014 Eylül ayında 2.611.470.000 metreküp seviyesindedir.
Doğal gaz ithalatı uzun vadeli kontratlar ve yüksek maliyetli boru hatları ile yapıldığından, bütün diplomatik krizlerin Türkiye ile Rusya arasında doğal gaz problemine dönüşmesi düşünülemez. Ayrıca Türkiye'nin doğal gaz konusunda farklı alternatiflere yönelmesine sebep olacak, en azından bu adımları hızlandıracak yaptırımların uygulanması Rusya'nın uzun vadeli menfaatlerine aykırıdır. Bütün bunlara rağmen, Rusya'nın gerektiğinden doğal gaz arzını kesebileceğini de son 10 yıl içinde bütün dünya tecrübe etti. Ayrıca Rusya, Türkiye üzerindeki doğal gaz kaynaklı gücünün de farkındadır Bu sebeple doğal gaz satışının durdurulduğunun duyulması ihtimali düşük de olsa bulunmaktadır. İlerleyen dönemlerde, boru hatlarında bakım ve pompalama istasyonlarındaki arızalar sebebiyle doğal gaz arzında problem olduğu haberleri gelebilir. Ayrıca, bütün bir Marmara bölgesini besleyen Batı Hattı; Rusya, Ukrayna, Romanya ve Bulgaristan'dan geçmektedir. Rusya'nın başta Ukrayna olmak üzere bu ülkelerden birisi ile yaşadığı problemi bahane etmesi durumunda ise Batı Hattı'nın akışını durdurma ihtimali bulunmaktadır.
