İnternetin yaygınlaşması ve forward edilen elektronik postalar ile birlikte, Bor elementinden ve hatta var olmayan elementlerden zengin olma hayalleri kurmaya başladık. Aynı şekilde, Türkiye'nin bir petrol denizi üzerinde olduğu ama yabancıların çıkarmamıza izin vermedikleri dezenformasyonuna maruz kaldık. Konu ile ilgili internette bolca yazı var zaten ama akademik olarak ilgi alanım olması ve bu blog sayfasını kurma amacıma uygun düşmesi sebebiyle bir miktar bilgi sahibi olduğumu ve bu bilgileri buraya aktarmamın doğru olduğunu düşünüyorum.
Türkiye'de Petrol Neden Yok?
Türkiye'de neden petrol (veya doğal gaz) yok, dinozorlar(!) veya petrolün oluşumuna kaynak teşkil eden canlılar Türkiye sınırını geçmek istemeyip tam sınırda mı öldüler sorusunu sorduruyor insanlara. Tabii ki gerçekte süreç bu kadar basit değil ancak konunun anlaşılması için çoğunluğun kabulleri üzerinden devam etmekte fayda var diye düşünüyorum. Aslında Türkiye'nin sınırları ile petrolün bulunduğu bölgeler arasındaki nedenselliği yanlış kuruyoruz (Basketbolcular, basketbolcu oldukları için uzun değildirler, uzun oldukları için basketbolcudurlar gibi). Petrol oluşumuna kaynak teşkil eden canlılar da tabii ki Türkiye sınırına kadar gelip ölmediler, orada öldükleri için Türkiye sınırı bu şekilde çizildi. Türkiye'nin sınırı çizilirken, savaştan çıkan ve güvenlik paranoyasına sahip olan Türkiye haliyle önce güvenlik diyerek askerleri görevlendirirken, İngilizler jeologları göndererek muhtemel petrol sahalarının Türkiye sınırının dışında kalmasını sağlamışlardır. Biz de jeologları gönderseydik petrol sahalarının bir kısmını da olsa sınırlarımız içine alabilecek gücümüz var mıydı, orası şüpheli.
Yukarıdaki harita, Ortadoğu bölgesinin fiziki haritasıdır ve Türkiye'de neden petrol olmadığının sebeplerinden birisini göstermektedir. Dağlık ve kayalık arazilerde petrol olması ihtimali azdır ve tabii ki yüzey ve zemin sebebiyle sondaj ve petrol çıkarma işlemleri de yapılamamaktadır. Petrolün daha rahat çıkarıldığı bölgelere baktığımızda, düz araziler olduğunu görmekteyiz. Yalnızca İran'ın bize benzer fiziki özellikleri var ancak İran'ın da iyi bir petrol rezervine sahip olan Hazar Denizi'ne kıyısı bulunmaktadır.
Türkiye'de Hiç mi Petrol Yok?
Türkiye'de tabi ki petrol var ancak yıllık tüketimimizin yalnızca % 10'unu karşılamaya yetiyor. Peki Türkiye daha fazla petrol üretemez mi? Üretebilir tabii ki ama toplum bu fazla üretimin bedelini ödemeye hazır mı? Bir varil (yaklaşık 159 litre) BRENT petrolün fiyatı 09.03.2015 itibarıyla 57 $. Türkiye'de petrol çıkarmaya çalıştığımızı ve çıkardığımız petrolün bir varilinin maliyetinin abartılı bir şekilde 200 $ oluduğunu varsayalım, bunu çıkarmaya devam eder miyiz veya etmeli miyiz? Devam etmeliyiz diyenler, 60 $ bedelle ithal bir cep telefonu satın alabilecekken, aynı cep telefonunu 200 $'a sadece Türkiye'de üretildiği için alırlar mı (her iki telefonun da aynı olduğunu varsayıyoruz)?
Türkiye'de Petrol Çıkarmanın Maliyeti Neden Yüksek?
Yazının buraya kadarki bölümünden çıkaracağımız sonuç; petrolümüzün az olduğu ve Türkiye topraklarında petrol çıkarmanın maliyetinin yüksek olduğudur. Yani mesele yalnızca fiziki değil, aynı zamanda ekonomik. Peki Türkiye'de petrol çıkarmanın maliyeti neden yüksek? Bu sorunun cevabına ulaştığımızda, "Türkiye'de petrol yok" ve "Türkiye'de petrol var ama çıkarmıyorlar" cümlelerinin her ikisinin de altında yatan nedenleri bulmuş oluruz diye düşünüyorum.
Fiziki Olarak Petrol Olmaması
Türkiye'de fiziki olarak petrolün yetersiz olduğunu zaten birçok kurum açıklıyor. Türkiye'de bugüne kadar açılan kuyuların sayısı, ABD'de Texas eyaletinde yalnızca birkaç petrol sahasında açılan kuyuların sayısının belki % 10'u kadardır. Doğru, petrol sondajı amaçlı kuyu açma sayımız düşük ancak kim birkaç milyon dolarlık ve geleceği belirsiz bir yatırım yapar ki? Petrol bulma ihtimalinin yüksek olduğu yerlere sondaj kuyusu açılır ancak Türkiye bu konuda umutsuz sayılabilir. "Olsun, özel sektör yapmıyorsa devlet kurumları zararına da olsa yapsın bu işi" diyenler olabilir ancak bu kurumların zararını ek vergiler ile ödemeye toplum olarak razı olmamız gerekli.
Açılan Kuyuların Verimsiz Olması
Diyelim ki Türkiye'de bir kuyu açtık ve petrol bulduk. Türkiye'deki tektonik hareketler yani depreme neden olan jeolojik faaliyetler sebebiyle, bir petrol sahasında 100 yıl boyunca yetecek petrol rezervi bulma ihtimali çok düşük. Bir kuyuyu açtığınızda ve petrol bulduğunuzda bu rezerv size birim zamanda çok az petrol vermektedir. Türkiye'de günde yalnızca üç varil petrol üretebilen kuyular bulunmaktadır. Arap coğrafyasında ise bir günde yüzbinlerce varil petrol sağlayan kuyular ve sahalar bulunmaktadır. Bu da maliyet avantajını kaybetmeye ve ithalata yönelmeye sebep olmaktadır. Zaten Kuzey Kutbu'nda ve okyanus tabanlarında petrol ve doğal gaz arayan şirketlerin, sadece bizi sevmedikleri için Türkiye'de petrol çıkarmamaları da pek akla yatkın gelmiyor.
Petrolün Kalitesinin Yetersiz Olması
Ham petrolün yeraltından kolay veya daha az maliyetle çıkarılabilmesi için, gravitesinin yüksek olması gerekir. Gravite ham petrolün yoğunluk değeridir. 70-45 API (American Petroleum Institute) değeri çok hafif, 45-25 API değeri hafif, 25-10 API değeri ise ağır petroldür. 10 API değeri suyun yoğunluğuna eşttir. Dünya petrolleri çoğunlukla 27-35 arasındadır. Dünyada 5-7 ve 10-12 arasında API değerine sahip petroller de bulunmaktadır. Türkiye'de ise 30-40 arsında API değerine sahip olan petrol sahaları da bulunmakla beraber, genellikle 20-35 API aralığındadır. Maalesef en fazla petrol rezervine sahip olan Batı Raman Sahası'ndaki petrolün API değeri 13'tür, yani suyun yoğunluğuna çok yakındır. Bu da petrolün kuyudan çıkarılmasını ve işlenmesini zorlaştırmakta, yani maliyeti arttırmaktadır.
Yukarıdaki basit ve kısa bilgiler, petrol ile ilgili efsanelerin de çıkış sebebini oluşturmaktadır. Bir yerde arama sonucunda petrol bulunmuş olabilir ve evet, daha sonra kuyu betonla kapatılmış da olabilir. Ulaşılan petrolün gravitesi düşük ise ve kuyuda yereli miktarda petrol yok ise o kuyu terk edilir. 2.000-3.000 metre derinliğindeki bir kuyuyu da açık bırakmak haliyle mantıklı değildir. Bu şehir efsanelerinin ortaya çıkmasına sebep olan etken, işin ekonomik boyutunun dikkate alınmıyor oluşudur.
Türkiye'de Hiç Petrol Çıkarılmayacak mı?
Türkiye'de belki uzun vadede önemli miktarlarda petrol çıkarılabilir. Eğer dünyada petrolün varil fiyatı 250 $'ı bulursa Türkiye'de varsayımımızdaki 200 $ maliyetle petrol çıkarılan kuyuların üzerindeki beton kaldırılır ve üretime başlanır. Tabii ki motorlu taşıtların ilerleyen dönemlerde elektrik ile çalışacağını varsayarsek petrol fiyatının hiçbir zaman bu seviyelere gelmeyeceğini tahmin ediyorum. Yani dünyada petrol azalmadan önce zaten petrole olan ihtiyacımız büyük ölçüde ortadan kalkacaktır. Bu sebeple yerli otomobil yatırımını elektrikli ve hatta hidrojen ile çalışan araçlardan yana kullanmakta fayda var.
Konu ile ilgili daha ayrıntılı bilgi için:
"Petrol ve Doğal Gaz" (Çağdaş ACAR, Sevtaş BÜLBÜL, Fevzi GÜMRAH, Çiğdem METİN, Mahmut PARLAKTUNA)
"Petrol Efsaneleri" (Tayland Efeoğlu) http://www.tpao.gov.tr/tpfiles/userfiles/files/petrol%20efsaneleri.pdf
